ISO 31000 - Zarządzanie ryzykiem w organizacji

Wprowadzenie - zrozumieć ryzyko zanim zaczniemy nim zarządzać

Ryzyko towarzyszy każdej decyzji zarówno w życiu codziennym, jak i w biznesie. Nie można go całkowicie uniknąć, ale można nim zarządzać.
To właśnie umiejętność przewidywania, analizowania i reagowania na niepewność odróżnia organizacje stabilne od tych, które zaskakuje każdy kryzys.

W najprostszym ujęciu ryzyko to możliwość, że coś pójdzie inaczej, niż planowano.
W tradycyjnym rozumieniu utożsamiano je z zagrożeniem, które należy zminimalizować. Jednak współczesne podejście promowane przez normę ISO 31000 pokazuje, że ryzyko ma dwa oblicza: może prowadzić do straty, ale może też otwierać drogę do rozwoju.

Dwa spojrzenia na ryzyko: koncepcja negatywna i neutralna

1 - Koncepcja negatywna - ryzyko jako zagrożenie

Przez wiele lat w zarządzaniu dominowało podejście defensywne: ryzyko to coś, czego trzeba się bać i unikać.
W tej koncepcji organizacja skupia się na ochronie przed stratą, tworząc procedury, kontrole i zabezpieczenia, które mają zapobiec błędom i incydentom.

To podejście jest potrzebne tam, gdzie bezpieczeństwo i ciągłość mają najwyższy priorytet na przykład w przemyśle, finansach czy ochronie zdrowia.
Jednak w zbyt sztywnym wydaniu prowadzi do stagnacji ponieważ strach przed ryzykiem często oznacza rezygnację z innowacji.

To sposób myślenia, który odpowiada na pytanie:
„Co może pójść źle i jak się przed tym zabezpieczyć?”

2 - Koncepcja neutralna - ryzyko jako odchylenie od oczekiwań

Nowoczesne podejście, które stanowi fundament normy ISO 31000, definiuje ryzyko szerzej jako odchylenie od oczekiwanego wyniku.
To oznacza, że ryzyko nie zawsze jest czymś złym - może też być szansą.

Szansa w ryzyku to sytuacja, w której niepewność prowadzi do pozytywnego rezultatu.
Na przykład firma handlowa analizując ryzyko wzrostu kosztów transportu, postanowiła rozwijać sprzedaż lokalną. Efekt? Nie tylko zmniejszyła koszty, ale także zbudowała silniejszą pozycję na regionalnym rynku.

Zarządzanie ryzykiem według ISO 31000 polega właśnie na tym - rozumieć niepewność, zamiast się jej bać.
Bo to, co wczoraj było zagrożeniem, jutro może okazać się szansą

Dlaczego zarządzanie ryzykiem jest potrzebne w każdej organizacji?

W świecie, w którym wszystko zmienia się szybciej niż kiedykolwiek: przepisy, technologie, oczekiwania klientów, ryzyko staje się nieodłączną częścią zarządzania.
Dlatego isototne jest nie jego unikanie, ale rozumienie i kontrolowanie.

Norma ISO 31000 Zarządzanie ryzykiem pomaga organizacjom:

• przewidywać zmiany i przygotowywać się na nie,
• ograniczać skutki niepożądanych zdarzeń,
• wykorzystywać pojawiające się szanse,
• budować kulturę świadomego podejmowania decyzji.

Dzięki temu zarządzanie ryzykiem przestaje być formalnością, a staje się realnym narzędziem zarządzania firmą,  takim, które łączy bezpieczeństwo z rozwojem.

Czym jest norma ISO 31000

Norma ISO 31000:2018 to norma opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO), który definiuje zasady, strukturę i procesy skutecznego zarządzania ryzykiem.

Nie jest to norma certyfikacyjna - nie można uzyskać „certyfikatu ISO 31000”.
Jej celem jest stworzenie spójnego systemu myślenia o ryzyku i włączenie go w procesy decyzyjne, planowanie strategiczne oraz codzienne zarządzanie organizacją. 

Norma ISO 31000 nie określa, jakie dokumenty należy stworzyć, lecz jak organizacja powinna myśleć o ryzyku.
To uniwersalne narzędzie, które można stosować w każdej firmie, instytucji czy projekcie niezależnie od branży, skali działalności czy dojrzałości systemu zarządzania.

Struktura normy ISO 31000

ISO 31000 ma prostą, ale bardzo logiczną strukturę, dzięki której może być zrozumiała i użyteczna w każdej organizacji.
Norma składa się z trzech głównych elementów:

• Zasady zarządzania ryzykiem (Principles)
• Ramy zarządzania ryzykiem (Framework)
• Proces zarządzania ryzykiem (Process)

Każdy z tych elementów pełni inną rolę razem tworzą kompletny cykl zarządzania ryzykiem, który można dostosować do realiów organizacji.

Integracja z innymi normami i standardami

Norma ISO 31000 nie funkcjonuje w oderwaniu od innych systemów zarządzania.
Wręcz przeciwnie stanowi wspólny fundament zarządzania ryzykiem, na którym opierają się inne międzynarodowe normy i standardy.

Normy takie jak ISO/IEC 27001 - System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji oraz ISO 22301 - System Zarządzania Ciągłością Działania w swoich uwagach i zaleceniach wprost rekomendują stosowanie zasad normy ISO 31000 jako źródła wytycznych dotyczących podejścia do ryzyka.
Oznacza to, że organizacja, która wdraża lub utrzymuje zgodność z tymi normami, automatycznie korzysta z filozofii i metodologii ISO 31000 – nawet jeśli nie robi tego formalnie.

Spójność między normami ISO nie jest przypadkowa.
Wszystkie one opierają się na strukturze High Level Structure (HLS), dzięki czemu pojęcia takie jak „ryzyko”, „działania korygujące” czy „ciągłe doskonalenie” mają to samo znaczenie w różnych systemach zarządzania.
Dzięki temu ISO 31000 może być stosowana jako nadrzędne ramy dla analiz ryzyka w systemach jakości (ISO 9001), bezpieczeństwa informacji (ISO 27001), środowiska (ISO 14001) czy ciągłości działania (ISO 22301).

Warto też podkreślić, że ISO 31000 jest spójna z amerykańską koncepcją zarządzania ryzykiem korporacyjnym – COSO ERM (Enterprise Risk Management Framework).
Oba standardy łączy to samo podejście: traktowanie ryzyka nie tylko jako zagrożenia, ale również jako czynnika wspierającego osiąganie celów strategicznych.
COSO ERM skupia się na ryzyku w ujęciu korporacyjnym i finansowym, natomiast ISO 31000 rozszerza to podejście o operacyjne, technologiczne i organizacyjne aspekty zarządzania ryzykiem.
Dzięki tej komplementarności organizacje mogą łączyć oba podejścia  wykorzystując ISO 31000 jako praktyczne narzędzie, a COSO ERM jako ramę strategicznego nadzoru.

W efekcie, stosowanie ISO 31000 nie tylko wspiera zgodność z innymi normami ISO, lecz także ułatwia integrację wszystkich systemów zarządzania w spójną, efektywną strukturę, w której ryzyko jest rozumiane i oceniane w ten sam sposób na każdym poziomie organizacji.

Zarządzania ryzykiem według ISO 31000 w praktyce

Proces ISO 31000 jest cykliczny i elastyczny można go stosować w całej organizacji lub tylko w wybranym obszarze, np. IT, finansach, łańcuchu dostaw czy produkcji.
Składa się z siedmiu etapów, które tworzą logiczną sekwencję działań:

1. Ustalenie kontekstu

Pierwszym krokiem jest zrozumienie, w jakim otoczeniu organizacja funkcjonuje jakie ma cele, jakie są jej uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne, oraz jakie są oczekiwania interesariuszy.

W praktyce oznacza to np.:

• analizę otoczenia rynkowego i prawnego,
• przegląd struktury organizacyjnej, zasobów i procesów,
• określenie kryteriów ryzyka (np. co uznajemy za akceptowalne).

2. Identyfikacja ryzyka

Na tym etapie organizacja rozpoznaje co może się wydarzyć, dlaczego i w jakich okolicznościach.
Identyfikacja ryzyk może odbywać się poprzez:

• warsztaty z pracownikami,
• analizę danych historycznych,
• audyty i przeglądy,
• analizę SWOT lub PESTEL,
• przegląd ryzyk dostawców i partnerów.

Celem jest stworzenie rejestru ryzyk, który stanie się podstawowym narzędziem zarządzania niepewnością.

3. Analiza ryzyka

Każde zidentyfikowane ryzyko należy ocenić pod kątem:

• prawdopodobieństwa wystąpienia,
• skutków (wpływu na cele organizacji),
• czasu reakcji i gotowości organizacji.

Najczęściej stosuje się macierz ryzyka (prawdopodobieństwo × wpływ), która pozwala wizualnie określić priorytety np. w formie mapy cieplnej (heatmap).  W standardach takich jak ISO 27001 analiza ta odnosi się do oceny ryzyk bezpieczeństwa informacji, a w ISO 22301 do oceny ryzyk wpływających na ciągłość działania.

4. Ocena ryzyka

Celem oceny jest ustalenie priorytetów, które ryzyka wymagają natychmiastowych działań, które można zaakceptować, a które obserwować.
Organizacja porównuje wyniki analizy z przyjętymi kryteriami ryzyka i decyduje, które są dopuszczalne, a które przekraczają poziom akceptowalny (risk appetite).

Wynik tej oceny staje się podstawą do opracowania planu postępowania z ryzykiem.

5. Postępowanie z ryzykiem (risk treatment)

Na tym etapie organizacja decyduje, jak postąpić z każdym ryzykiem.
Norma ISO 31000 wyróżnia cztery główne strategie:

• Unikanie ryzyka - rezygnacja z działań, które niosą nieakceptowalne ryzyko,
• Ograniczanie ryzyka - wdrożenie zabezpieczeń lub działań prewencyjnych,
• Przeniesienie ryzyka - np. poprzez ubezpieczenia lub outsourcing,
• Akceptacja ryzyka - gdy potencjalne skutki są niewielkie lub kontrolowane.

6. Monitorowanie i przegląd

Proces zarządzania ryzykiem nie kończy się na ocenie.
Organizacja musi regularnie monitorować ryzyka i skuteczność działań.
Nowe ryzyka mogą się pojawiać, a stare tracić na znaczeniu, dlatego przegląd powinien być cykliczny i oparty na danych.

Przykładowe wskaźniki to m.in.: liczba incydentów, częstotliwość awarii, wyniki audytów lub wskaźniki finansowe.

7. Komunikacja i konsultacje

Kluczowym elementem jest stała komunikacja ryzyka w ramach zespołów, między działami i w kierunku zarządu.
Dzięki temu informacje o ryzyku nie pozostają w „silosach”, a organizacja reaguje spójnie i szybko.

Norma zachęca do tworzenia „mapy komunikacji ryzyka”, czyli określenia, kto, kiedy i w jaki sposób przekazuje informacje o ryzyku w organizacji.

Kultura ryzyka - klucz do skuteczności

Nawet najlepsze procedury nie zadziałają, jeśli w organizacji nie ma kultury świadomego podejmowania decyzji.
Norma ISO 31000 podkreśla, że skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga zaangażowania wszystkich pracowników od zarządu po liniowych liderów.

Kultura ryzyka to:

• otwartość w zgłaszaniu zagrożeń i pomysłów,
• edukacja i szkolenia z analizy ryzyk,
• przywództwo oparte na transparentności,
• komunikacja ryzyka w zrozumiały sposób.

FAQ- Najczęściej zadawane pytania o ISO 31000

1. Czym jest norma ISO 31000?

ISO 31000:2018 to międzynarodowa norma opracowana przez ISO, która definiuje zasady, strukturę i procesy skutecznego zarządzania ryzykiem w organizacji.
Nie dotyczy jednego obszaru np.: zarządania jakością.  Norma obejmuje każdy rodzaj ryzyka, niezależnie od tego, czy ma ono charakter finansowy, operacyjny, strategiczny, technologiczny, środowiskowy czy ludzki.
Celem ISO 31000 jest wprowadzenie spójnego sposobu myślenia o ryzyku w całej organizacji.
 

2. Czy można uzyskać certyfikat ISO 31000?

Nie. ISO 31000 nie przewiduje procesu certyfikacji organizacji.
Możliwe jest jednak uzyskanie certyfikatów kompetencji osobistych, np. audytora ryzyka, specjalisty ds. zarządzania ryzykiem lub konsultanta ISO 31000, które potwierdzają wiedzę i umiejętności w tym zakresie.

3. Dlaczego ISO 31000 nie podlega certyfikacji?

Ponieważ norma nie zawiera „wymagań” (shall), lecz wytyczne (should).
Jej celem jest wsparcie w budowaniu kultury zarządzania ryzykiem, a nie spełnianie formalnych kryteriów audytu.
W odróżnieniu od ISO 9001 czy ISO/IEC 27001, ISO 31000 ma charakter doradczy i edukacyjny.

4. Dla kogo przeznaczona jest norma ISO 31000?

Dla każdej organizacji, niezależnie od branży, wielkości czy formy własności.
Z zasad ISO 31000 korzystają zarówno duże korporacje, jak i małe firmy, instytucje publiczne, jednostki samorządu, a także organizacje non-profit.
Norma jest szczególnie przydatna tam, gdzie decyzje podejmowane są w warunkach niepewności.

5. Jakie korzyści daje wdrożenie ISO 31000?

• większą odporność organizacyjną,
• lepsze decyzje strategiczne i operacyjne,
• redukcję strat wynikających z nieprzewidzianych zdarzeń,
• większe zaufanie interesariuszy,
• integrację zarządzania ryzykiem z innymi systemami (ISO 9001, ISO 27001, ISO 22301).

W dłuższej perspektywie wdrożenie ISO 31000 pozwala firmie zyskać przewagę konkurencyjną i stabilność działania.

6. Jak wdrożyć ISO 31000 w praktyce?

Wdrożenie normy zaczyna się od:

• określenia kontekstu organizacji i jej celów,
• identyfikacji i oceny ryzyk,
• opracowania planu postępowania z ryzykiem,
• monitorowania skuteczności działań i ich doskonalenia.

Wdrożenie ISO 31000 nie wymaga formalnego certyfikatu, wystarczy wprowadzić jej zasady do codziennego zarządzania i raportowania.

7. Jak ISO 31000 łączy się z innymi normami ISO?

Normy takie jak ISO/IEC 27001 (bezpieczeństwo informacji) i ISO 22301 (ciągłość działania) wprost rekomendują stosowanie zasad ISO 31000 jako wytycznych dla zarządzania ryzykiem.
Dzięki temu organizacje mogą stosować ISO 31000 jako wspólne ramy dla wszystkich analiz ryzyka  w obszarze jakości, środowiska, bezpieczeństwa czy ESG.

8. Jaka jest relacja między ISO 31000 a COSO ERM?

Oba standardy są spójne i wzajemnie się uzupełniają.
COSO ERM (Enterprise Risk Management Framework) koncentruje się na ryzyku korporacyjnym i finansowym, natomiast ISO 31000 ma szerszy zakres  obejmuje także ryzyka operacyjne, technologiczne i społeczne.
W praktyce wiele organizacji wykorzystuje ISO 31000 jako operacyjne narzędzie realizacji filozofii COSO ERM.

9. Czy wdrożenie ISO 31000 jest kosztowne?

Nie. ISO 31000 nie wymaga zakupu licencji, audytów certyfikacyjnych ani skomplikowanej dokumentacji.
Największym kosztem jest czas i zaangażowanie, czyli stworzenie procesu oceny ryzyk i jego integracja z działaniami organizacji.
W wielu przypadkach wdrożenie odbywa się w formie warsztatów i szkoleń, bez konieczności zatrudniania zewnętrznych audytorów.

10. Czy ISO 31000 może wspierać raportowanie ESG?

Tak. Coraz więcej organizacji wykorzystuje ISO 31000 jako bazę dla identyfikacji i oceny ryzyk ESG  środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego.
Pomaga to spełniać wymagania dyrektywy CSRD, a także wprowadzać zarządzanie ryzykiem klimatycznym do strategii zrównoważonego rozwoju.

11. Jakie obszary ryzyka obejmuje ISO 31000?

ISO 31000 nie ogranicza się do jednego typu ryzyka, takiego jak jakość (ISO 9001) czy bezpieczeństwo informacji (ISO/IEC 27001).
W praktyce pozwala analizować i zarządzać ryzykiem we wszystkich obszarach działalności:

• operacyjnym (np. awarie, błędy, przestoje),
• finansowym (np. płynność, inwestycje, kursy walut),
• strategicznym (np. decyzje rynkowe, reputacja, partnerstwa),
• technicznym i technologicznym (np. cyberzagrożenia, awarie systemów),
• prawnym i regulacyjnym (np. zgodność z przepisami),
• środowiskowym i społecznym (ESG),
• kadrowym i kulturowym (np. rotacja, utrata kompetencji, etyka).

Dzięki temu ISO 31000 pozwala patrzeć na ryzyko w sposób całościowy, a nie silosowy.

Sprawdź jednostki certyfikujące systemy zarządzania ISO

Na stronie certiget.pl oraz certiget.eu znajdziesz szczegółowy katalog jednostek certyfikujących systemy zarządzania z całego świata, w tym z Polski.
Możesz tam porównać oferty, sprawdzić zakres akredytacji i wybrać jednostkę najlepiej dopasowaną do potrzeb Twojej organizacji.